Anabantoidei – błędnikowate, błędnikowce, labiryntowate, labiryntowce

Labiryntowate, labiryntowce – uwaga nazwy potoczne

Ryby labiryntowe, błędnikowe, łaźcowate – te określenia dotyczą czterech rodzin, których przedstawiciele charakteryzują się szczególną cecha anatomiczną. Cecha ta powoduje, iż ryby należą do tych, które mogą w wodzie utonąć – pozbawione dostępu do powierzchni wody, tak by od czasu do czasu mogły nabrać spory haust powietrza, potrzebnego do funkcjonowania ich organizmu, mogą po prostu się udusić z braku odpowiednio dużej ilości tlenu.
Natura wyposażyła te ryby w specjalny organ, który w mniejszym lub większym stopniu przejmuje od skrzeli funkcję oddychania. Narząd ten – labirynt (stąd nazwa ryb), umieszczony jest na przedłużeniu komory skrzelowej w szczytowej części pierwszego łuku skrzelowego. Labirynt składa się z dużej ilości kostnych blaszek, pokrytych cienkim, ale jednocześnie silnie ukrwionym nabłonkiem.
Każda ryba labiryntowa, co jakiś czas – którego okres zależny jest od rodzaju ryby; połyka znad powierzchni wody banieczkę powietrza. Banieczka przesuwana jest do komory nad skrzelami, w bezpośrednie sąsiedztwo labiryntu. Dzięki dużej ilości cienkich płytek labiryntu następuje wymiana gazowa, do czasu całkowitego wyeksploatowana z tlenu bańki powietrza –  wtedy to bańka ta zostaje wyciśnięta przez pokrywy skrzelowe poza organizm ryby. Dzięki labiryntowi ryby doskonale się czują w tych rejonach, w których występują okresowe braki wody, lub przeważają płytkie i nagrzane, a co za tym idzie ubogie w tlen strumienie, rowy, mętna bajorka i stawy południowo-wschodniej Azji i Afryki zachodniej. Najdoskonalszą formę labiryntu posiada zamieszkujący południową Azję łaziec – Anabas testudineus, który nierzadko, gdy tylko trawa i grunt są odpowiednio wilgotne, urządza sobie lądowe wędrówki z prędkością około 100m na godzinę (polska nazwa rodziny Łaźce – Anabantoidae oraz nazwa gatunku łaziec wzięła się od słowa łazić), zaś autochtoni nie łowią tych ryb, ale po prostu zbierają do koszy w identyczny sposób jak Polacy zbierają grzyby.

Umiejętność przeżycia w środowisku o niskiej zawartości tlenu w wodzie uczynił z ryb labiryntowych pionierów nowożytnej akwarystyki europejskiej. W latach sześćdziesiątych wieku osiemnastego udało się sprowadzić do Europy kilka pierwszych egzemplarzy Wielkopłetwa wspaniałego (Macropodus opercularis). W latach 1869-1870 Francuzowi o nazwisku Carbonnier udało się po raz pierwszy doprowadzić do ich rozmnożenia – co było jak na owe czasy fantastycznym osiągnięciem. Ówczesna bowiem technika, a raczej jej brak; oraz stan wiedzy akwarystycznej niewiele dawał szans rybom na przeżycie – wielkopłetwy to jednak doskonale zniosły; i tak oto właśnie one zapoczątkowały amatorską akwarystykę.

Słabe warunki tlenowe, w których ryby labiryntowe żyją, powodują iż znaczna część nich – na tyle znaczna, że uznaje się to za cechę charakterystyczną; składają ikrę w gnieździe. Przed przystąpieniem do tarła samiec przystępuje do budowy gniazda na powierzchni wody. Jako budulca używa skrawków pływających roślin oraz wyplutych przez siebie baniek powietrza, które dotarłszy do powierzchni wody nie pękają, a sklejają się. Pod tym gniazdem ryby trą się  – samiec owija się wokół samicy, co wygląda wyjątkowo widowiskowo. Ikra złożona w gnieździe znajduje w nim doskonałą ochronę oraz wystarczające dla rozwoju larw warunki tlenowe. Samiec chroni gniazdo wraz z ikra i narybkiem do czasu kiedy zacznie samodzielnie pływać, umacniając wciąż gniazdo i umieszczając w nim na powrót ikrę czy larwy, które wypadły z gniazda. Samica zaś w tym czasie ochrania obszar wokół gniazda.
Nie wszystkie ryby labiryntowe budują kunsztowne gniazdo. Niektóre z nich składają ikrę na spodniej stronie dużych liści roślin wodnych (niektóre rodzaje skrzeczyków – Trichopsis), na spodniej stronie korzeni lub innych naturalnych jaskiń i grot (np. Pseudophromenus cupanus) lub nawet w środku małych odcinków tyczek bambusowych na tyle jednak szerokich, by się w nich zmieścić (np. Malpuluta ksetreri). Są też gębacze (gurami czekoladowe – Sphaerichtchys, niektóre bojowniki np. Betta picta, Betta pulchra) i oczywiście ryby rozrzucające ikrę w toni wodnej (część buszowców – Ctenopoma, Sandelie – Sandelia).

Większość ryb labiryntowych ma ciało lekko spłaszczone bocznie, płetwy brzuszne są wydłużone – czasami przybierają postać nitkowatych wyrostków – pełnią wówczas rolę receptorów smaku i dotyku. Akwaria przeznaczone dla tych ryb powinny być średnie lub duże, raczej o niskim poziomie wody; dla niektórych mniejszych gatunków wystarczy poziom wody o wysokości około 20cm. Ważnym jest jednak zapewnienie gęstej obsady roślin ze sporą ilością pływających, z których ryby uwielbiają budować gniazda. Skład wody nie odgrywa zazwyczaj większej roli, ważna jest jednak jej temperatura. Znaczna część ryb labiryntowych preferuje bardzo ciepłą wodę, o temperaturze dochodzącej nawet do 30°C. Niezwykle istotne jest to, by powietrze bezpośrednio nad powierzchnią wody było właściwe ogrzane – co zapewnia np. stosowanie przykryć do akwarium. Zbyt duża różnica w temperaturze wody i powietrza sprawia, że ryby często mogą zachorować na „przeziębienie” labiryntu.

Labirynty są stosunkowo łatwe w hodowli. Chętnie jedzą pokarm suchy i żywy, ale niezbyt dużych rozmiarów, gdyż posiadają wąskie przełyki. Są rybami na ogół łagodnymi i raczej mogą egzystować z innymi łagodnymi lub stadnymi rybami, nie wykazującymi terytorializmu – ryby labiryntowe w okresie tarła wykazują na tyle duży instynkt obrony swego terytorium, że potrafią odganiać parokrotnie większe od siebie ryby. Zestawiać należy w danym gatunku parami, lub z niewielką przewagą ilości samic.
Oczywiście, jak w każdej rodzinie, mogą znaleźć się wyjątki, które zdecydowanie odbiegają charakterem, czy wymiarami czy też upodobaniami od reszty swoich pobratymców. Gurami czekoladowy – Sphaerichtchys ospchromenoides jest ogromnie wymagającą rybą, niezwykle czułą na warunki fizyko-chemiczne wody, Gurami olbrzymi – Osphromenus goramy wymaga akwarium dużego, a nawet bardzo dużego, gdyż dorasta do 60cm długości, zaś Beloncje cejlońskie – Belontia signata często uważa się za agresywne w stosunku do ryb równych wielkością sobie oraz mniejszych od siebie.

Ryby zwłaszcza rodziny labiryntowatych – Belontidae, godne są polecenia nie tylko z powodu odporności na niedogodne warunki tlenowe, ciekawych zachowań rozrodczych, ale szczególnie ze względu ich wyjątkową urodę, która od początku istnienia akwarystyki zachwyca swoją kolorystyką i kształtami. Uwagę zawsze zwracały imponujące kształtami weloniastych płetw bojowniki syjamskie – Betta splendens, czy wspaniałe kolory różnych odmian prętników karłowatych – Colisa lalia, albo też ubarwienie ryb mniej znanego rodzaju Parosphomenus.
Jako bliskich krewnych ryb labiryntowych uważa się nie omawiane w tej sekcji szczupakogłowy (Luciocephalidae) oraz żmijogłowce (Channoiaei). Posiadają również labirynt, jednak ze względu na zbyt wiele różnic, zaklasyfikowano je od innych do innych nadrodzin, niż Abantoidae, choć nadal w obrębie rzędu ryb okoniokształtnych – Perciformes.

Systematyka ryb labiryntowych:

Uwagi do systematyki ryb labiryntowych:
Poglądy specjalistów odnośnie systematycznej przynależności ulegają pod wpływem nowych odkryć naukowych dość istotnym zmianom. Często zdarza się, iż dokonane poprawki taksonomiczne szybko się dezaktualizacjują. Zmianom też ulegają nazwy polskie ryb.
Wiele opisów ryb w sekcji labiryntów nie zawiera polskich nazw, bądź też nazwy są nieprawidłowe lub nieaktualne. Jeśli posiadasz wiedzę i chcesz pomóc w identyfikacji ryb labiryntowych, lub w ustaleniu ich poprawnego nazewnictwa – po prostu tą wiedzą się podziel z nami.

Literatura:

1. Akwarium – różne numery
2. Aqualog all Labyrinths – Frank Shäfer
3. AquaMagazyn – różne numery
4. Ichtiologia szczegółowa – G.Nikolski
5. Moje Akwarium – Hans J.Mayland
6. Ryby – Włodzimierz Załachowski

Tomasz H.

Liczba wyświetleń: 365